Od „Producentów” i „Aniołów w Ameryce” na scenie po nagrodę Emmy za „Zbrodnie po sąsiedzku” – spojrzenie na wszechstronną i trwałą karierę cenionego aktora.
Nathan Lane jest jednym z najbardziej cenionych i wszechstronných amerykańskich aktorów swojego pokolenia, rzadkim talentem równie przekonującym na deskach Broadwayu, jak i na srebrnym ekranie. Jego niedawna nagroda Emmy w 2022 roku za porywającą rolę gościnną w popularnym serialu Hulu „Zbrodnie po sąsiedzku” stanowiła mocne przypomnienie, że Lane, mimo dekad spędzonych w branży, pozostaje istotną i wpływową siłą w świecie rozrywki. Nadal angażuje się w aktualne i szeroko dyskutowane projekty, od surrealistycznego filmu „Bo się boi” po wyczekiwany serial komediowy Hulu „Mid-Century Modern”, którego premiera planowana jest na 2025 rok.
Kolekcja trofeów Lane’a mówi sama za siebie o jego wpływie na różne media: trzy nagrody Tony za pracę sceniczną, trzy nagrody Emmy (jedna Primetime, dwie Daytime), nagroda Screen Actors Guild, siedem nagród Drama Desk, a nawet prestiżowa londyńska nagroda Laurence’a Oliviera. Zbiór ten podkreśla nie tylko uznanie krytyków, ale także niezwykłą zdolność do doskonałości zarówno w ikonicznych rolach komediowych, jak i głęboko poruszających kreacjach dramatycznych, umacniając jego pozycję jako współczesnego mistrza sceny i ekranu. Jego konsekwentne zaangażowanie w głośne, aktualne projekty teatralne, filmowe i streamingowe świadczy o niezwykłej długowieczności kariery i zdolności adaptacji w ciągle zmieniającym się krajobrazie rozrywki, zapewniając mu stałe zainteresowanie mediów.
Od Korzeni w Jersey City do Marzeń o Broadwayu
Urodzony jako Joseph Lane 3 lutego 1956 roku w Jersey City, New Jersey, wczesne życie aktora naznaczone było znaczącymi wyzwaniami, które prawdopodobnie ukształtowały odporność widoczną w całej jego karierze. Wychowany w irlandzko-amerykańskiej rodzinie katolickiej, był najmłodszym z trzech chłopców. Jego ojciec, Daniel, kierowca ciężarówki marzący o karierze tenora, zmagał się z alkoholizmem i zmarł, gdy Lane miał zaledwie jedenaście lat. Jego matka, Nora, sekretarka, walczyła z własnymi problemami – ciężką depresją maniakalną (obecnie rozumianą jako choroba afektywna dwubiegunowa), która czasami wymagała hospitalizacji. W obliczu tych trudności starszy brat Lane’a, Daniel, przejął rolę wspierającego ojca.
W tym trudnym okresie Lane odkrył wczesną pasję do aktorstwa. Rola w przedstawieniu w szóstej klasie miała rozbudzić jego miłość do występowania po tym, jak po raz pierwszy wywołał śmiech publiczności. Zainteresowanie to pielęgnował w St. Peter’s Preparatory High School, jezuickiej szkole w Jersey City, gdzie jego talent został doceniony, co zaowocowało tytułem Najlepszego Aktora w jego roczniku maturalnym 1974. Zdobył stypendium teatralne na St. Joseph’s College w Filadelfii, ale gdy odkrył, że stypendium nie pokryje wszystkich kosztów utrzymania – sumy, na którą jego rodziny nie było stać – podjął kluczową decyzję o rezygnacji z college’u i przeprowadzce bezpośrednio do Nowego Jorku pod koniec lat 70., aby rozpocząć karierę aktorską.
Próbując dołączyć do Actors’ Equity Association, zawodowego związku aktorów scenicznych, napotkał praktyczną przeszkodę: inny Joseph Lane był już zarejestrowany. Zmuszony do wyboru nowego pseudonimu scenicznego, wybrał „Nathan”, zainspirowany Nathanem Detroit, ikoniczną postacią z klasycznego musicalu „Faceci i laleczki”. Była to rola, którą podziwiał, grał już w teatrze objazdowym i, co uderzające, jak życie naśladujące sztukę, później zagrał ją z wielkim uznaniem na Broadwayu, zdobywając swoją pierwszą nominację do nagrody Tony. Wybór ten podkreśla jego głęboki związek z teatrem muzycznym od samego początku jego zawodowej drogi.
Jego wczesne lata w Nowym Jorku to kwintesencja doświadczenia „początkującego aktora”. Podejmował się różnych dorywczych prac, aby się utrzymać, w tym telemarketingu, przeprowadzania ankiet i dostarczania śpiewających telegramów. Próbował także sił w stand-upie, tworząc krótkotrwały duet z Patrickiem Stackiem. Przez cały czas pilnie poszukiwał ról aktorskich, znajdując pracę w produkcjach Off-Broadwayowskich i teatrach objazdowych. Ten okres wytrwałości w obliczu trudności finansowych i nieodłącznej niepewności zawodu aktora pokazał znaczącą determinację, prawdopodobnie zakorzenioną w odporności nabytej podczas trudnej młodości.
Król Broadwayu: Przełomowe Role i Chwała Tony
Nathan Lane oficjalnie zadebiutował na Broadwayu w 1982 roku, wcielając się w Rolanda Maule’a we wznowieniu sztuki Noëla Cowarda „Z życia towarzyskiego”, reżyserowanej przez George’a C. Scotta. Rola ta przyniosła mu pierwsze znaczące uznanie – nominację do nagrody Drama Desk. Jego wczesna droga na Broadwayu obejmowała mniej udane przedsięwzięcia, takie jak notorycznie kosztowna klapa „Merlin” z 1983 roku, z udziałem magika Douga Henninga (o której Lane później zażartował: „Największą magiczną sztuczką Douga Henninga było sprawienie, że publiczność zniknęła”), oraz krótko grana adaptacja musicalowa „O czym szumią wierzby” z 1985 roku, gdzie zagrał Ropucha.
Poruszając się po nieprzewidywalnym krajobrazie Broadwayu, Lane zbudował imponującą reputację na scenach Off-Broadwayowskich w latach 80. i na początku lat 90. Często współpracował z uznanym dramaturgiem Terrencem McNallym, pojawiając się w kluczowych produkcjach, takich jak „Traviata w Lizbonie”, „Złe nawyki”, „Usta zaciśnięte, zęby złączone”, a później „Miłość! Odwaga! Współczucie!”. Jego praca w prestiżowych miejscach, takich jak Manhattan Theatre Club, Second Stage Theatre i Public Theater (w tym „Miarka za miarkę” w ramach Shakespeare in the Park), przyniosła mu uznanie krytyków, w tym nagrody Drama Desk i pożądaną nagrodę Obie za Wybitne Osiągnięcia Aktorskie w 1992 roku.
Jego wielki przełom na Broadwayu nastąpił w 1992 roku wraz z przebojowym wznowieniem musicalu „Faceci i laleczki”. Wcielając się w rolę Nathana Detroit – postaci, która zainspirowała jego pseudonim sceniczny – Lane stworzył kreację, która uczyniła go gwiazdą, grając u boku Faith Prince i Petera Gallaghera. Produkcja odniosła ogromny sukces krytyczny i komercyjny, a Lane otrzymał swoją pierwszą nominację do nagrody Tony dla Najlepszego Aktora w Musicalu, umacniając swój status czołowego aktora Broadwayu. Zdobył również nagrody Drama Desk i Outer Critics Circle za tę rolę.
Cztery lata później, w 1996 roku, Lane zdobył swoją pierwszą nagrodę Tony. Zagrał przebiegłego niewolnika Pseudolusa w bardzo udanym wznowieniu klasycznej komedii muzycznej Stephena Sondheima „Coś zabawnego zdarzyło się w drodze na forum”. Jego energiczne i przezabawne wykonanie spotkało się z powszechnym uznaniem, przynosząc mu nagrodę Tony dla Najlepszego Aktora w Musicalu, a także ponowne zwycięstwa w kategoriach Drama Desk i Outer Critics Circle Awards.
Przełom tysiącleci przyniósł mu być może jego najbardziej ikoniczną rolę sceniczną: Maxa Bialystocka w musicalowej adaptacji własnego filmu Mela Brooksa, „Producenci”. Premiera w 2001 roku, spektakl z udziałem Matthew Brodericka, stał się fenomenem kulturowym i jednym z największych hitów w historii Broadwayu. Kreacja Lane’a jako intrygującego, przerysowanego producenta została powszechnie wychwalona. Przyniosła mu drugą nagrodę Tony dla Najlepszego Aktora w Musicalu, kolejną nagrodę Drama Desk, nagrodę Outer Critics Circle, a gdy powtórzył rolę na londyńskim West Endzie, prestiżową nagrodę Laurence’a Oliviera dla Najlepszego Aktora w Musicalu. Jego partnerstwo z Broderickiem stało się legendarne, a ich powroty do spektaklu niezmiennie windowały sprzedaż biletów.
Demonstrując swój niezwykły zakres możliwości, Lane zmierzył się z jedną z najtrudniejszych ról współczesnego dramatu we wznowieniu epickiego dzieła Tony’ego Kushnera „Anioły w Ameryce” na Broadwayu w 2018 roku. Jego przejmująca kreacja Roya M. Cohna, ukrywającego swoją orientację prawnika-lobbysty, wyniszczonego przez AIDS, ale nieugiętego do końca, przyniosła mu entuzjastyczne recenzje i trzecią nagrodę Tony, tym razem dla Najlepszego Aktora Drugoplanowego w Sztuce Teatralnej. To zwycięstwo ugruntowało jego status aktora, który osiągnął szczyt uznania zarówno w komedii muzycznej, jak i poważnym dramacie, co jest rzadkim osiągnięciem. Jego zdolność do opanowania zarówno żywiołowej komedii Maxa Bialystocka, jak i mrocznej intensywności Roya Cohna pokazuje niezwykłą artystyczną wszechstronność.
Bogata kariera Lane’a na Broadwayu obejmuje wiele innych znaczących ról i wyróżnień. Zagrał komicznie wymagającego Maxa Prince’a w „Śmiechu na 23. piętrze” Neila Simona, wcielił się w Gomeza Addamsa w musicalu „Rodzina Addamsów”, Estragona w „Czekając na Godota” i Sheridana Whiteside’a w „Człowieku, który przyszedł na obiad”. Otrzymał kolejne nominacje do nagrody Tony za główną rolę w „The Nance” (grając ukrywającego swoją orientację artystę burleski z lat 30.) oraz za rolę drugoplanową we wznowieniu „Strony tytułowej”. Ponownie spotkał się z Matthew Broderickiem w udanym wznowieniu „Dziwnej pary”, a nawet zaadaptował libretto do poprawionego musicalu Stephena Sondheima „Żaby”, w którym również zagrał. Jego częsta współpraca z gigantami takimi jak Sondheim i McNally podkreśla głębokie artystyczne zaufanie, jakim ci twórcy obdarzyli jego wyjątkową zdolność do radzenia sobie ze złożoną komedią, patosem i muzykalnością.
Obecność na Ekranie: Od Dubbingu po Role Charakterystyczne
Podbijając Broadway, Nathan Lane jednocześnie budował znaczącą karierę na ekranie, osiągając ikoniczny status dzięki pracy głosowej i zapadającym w pamięć rolom aktorskim. Jego głos stał się natychmiast rozpoznawalny dla milionów ludzi na całym świecie jako Timon, nadpobudliwa i przezabawna surykatka w animowanym hicie Disneya „Król Lew” (1994). Ogromny sukces filmu sprawił, że Lane powtórzył rolę w sequelach wydanych bezpośrednio na wideo, takich jak „Król Lew II: Czas Simby” i „Król Lew 3: Hakuna Matata”, serialu animowanym „Timon i Pumba”, a nawet w krótkometrażowym filmie „Było sobie studio” z 2023 roku. Praca nad serialem „Timon i Pumba” przyniosła mu pierwszą nagrodę Daytime Emmy w 1996 roku.
Charakterystyczny głos Lane’a okazał się bardzo poszukiwany w animacji. Zdobył drugą nagrodę Daytime Emmy za podkładanie głosu Spota Helperman/Scotta Leadready’ego II w serialu „Pupilek” (oraz jego adaptacji filmowej). Pamiętnie użyczył głosu cynicznemu kotu Śnieżkowi w filmach o „Stuarcie Malutkim” oraz w filmach animowanych takich jak „Titan – Nowa Ziemia”, „Astro Boy” i niedawnym „W zaklętym lesie”. Ta równoległa kariera w dubbingu znacznie poszerzyła jego sławę, tworząc odrębną postać uwielbianą przez globalną publiczność, w tym pokolenia dzieci, niezależnie od jego pracy scenicznej i aktorskiej.
Jego wielki przełom w głównym nurcie kina nastąpił wraz z filmem „Klatka dla ptaków” (1996). Wyreżyserowany przez Mike’a Nicholsa, z Robinem Williamsem w obsadzie, ten amerykański remake „Klatki szaleńców” odniósł ogromny sukces krytyczny i komercyjny. Niezapomniana kreacja Lane’a jako Alberta Goldmana, ekstrawaganckiego, wiecznie dramatyzującego partnera postaci właściciela kabaretu granej przez Williamsa, wyniosła go do szerszej sławy. Rola ta pokazała jego komediowy geniusz na większą skalę, dowodząc, że jego talent doskonale przenosi się na ekran i może stanowić filar dużej komedii studyjnej. Jego występ przyniósł mu pierwszą nominację do Złotego Globu dla Najlepszego Aktora w Filmie Komediowym lub Musicalu, nagrodę Screen Actors Guild (wspólnie z obsadą) za Wybitną Kreację Zespołową oraz indywidualną nominację SAG za Wybitną Kreację Męską w Roli Drugoplanowej.
Po „Klatce dla ptaków” Lane przyjął główne role, takie jak Ernie Smuntz w komedii slapstickowej „Polowanie na mysz” (1997). W 2005 roku powtórzył swoją nagrodzoną Tony rolę Maxa Bialystocka w filmowej adaptacji „Producentów”, ponownie grając u boku Matthew Brodericka. Chociaż film otrzymał mieszane recenzje w porównaniu ze sceniczną sensacją, występ Lane’a przyniósł mu drugą nominację do Złotego Globu.
Jego filmografia pokazuje znaczną wszechstronność wykraczającą poza szeroką komedię. Jego pierwszą rolą filmową była dramatyczna kreacja w „Chwastach” (1987). Pojawił się we „Frankie i Johnny” Garry’ego Marshalla (1991), komediodramacie z epoki AIDS „Jeffrey” (1995), zagrał Vincenta Crummlesa w obsadzie zespołowej „Nicholasa Nickleby” (2002, zdobywając nagrodę National Board of Review za Najlepszą Obsadę Zespołową) oraz miał role w filmach takich jak „Najważniejszy głos” (2008), „Królewna Śnieżka” (2012), „Nauczycielka angielskiego” (2013), „Carrie Pilby” (2016) i „Zniknięcie Sidneya Halla” (2017). Ostatnio pojawił się w wymagającym filmie Ariego Astera „Bo się boi” (2023) oraz w komedii muzycznej A24 „Dicks: The Musical” (2023).
Triumfy Telewizyjne: Od Kradnącego Sceny Gościa po Zdobywcę Emmy
Nathan Lane wypracował sobie również niezwykle udaną i docenioną niszę w telewizji, szczególnie znany ze swoich wyrazistych występów gościnnych. Jest rekordzistą pod względem liczby nominacji do nagrody Primetime Emmy w kategoriach dla aktorów gościnnych, otrzymując osiem nominacji zarówno w komedii, jak i dramacie, zanim w końcu zdobył nagrodę. Ta długo oczekiwana statuetka Emmy nadeszła w 2022 roku za Wybitną Rolę Gościnną w Serialu Komediowym za kreację skomplikowanego właściciela delikatesów Teddy’ego Dimasa w serialu Hulu „Zbrodnie po sąsiedzku”, rolę tę powtórzył, zdobywając kolejną nominację w 2023 roku.
Jego zdolność do wywierania znaczącego wpływu w ograniczonym czasie ekranowym jest widoczna w jego rolach powracających. Zdobył trzy nominacje do Emmy za granie kradnącego sceny, ekstrawagancko dramatycznego organizatora ślubów Peppera Saltzmana w popularnym sitcomie ABC „Współczesna rodzina”. Otrzymał kolejną nominację do Emmy, tym razem w kategorii dramatycznej, za rolę przebiegłego syndyka masy upadłościowej Clarke’a Haydena w serialu CBS „Żona idealna”. Te powracające postacie stały się ulubieńcami fanów, pokazując jego talent do tworzenia zapadających w pamięć osobowości, które często kradły show.
Jego droga do nominacji Emmy rozpoczęła się już w 1995 roku za gościnny występ we „Frasierze” i była kontynuowana nominacją w 1998 roku za „Szaleję za tobą”. Poza tymi nominowanymi rolami, Lane wykazał się znaczną głębią dramatyczną w telewizji, szczególnie w ostatnich latach. Zagrał adwokata F. Lee Baileya w uznanym miniserialu FX „American Crime Story: Sprawa O.J. Simpsona” (2016) i przyjął główną rolę detektywa Lewisa Michenera w serialu Showtime „Dom grozy: Miasto Aniołów” (2020). Oczarował publiczność jako historyczny arbiter towarzyski Ward McAllister w serialu HBO „Pozłacany wiek” (2022-2023) i niedawno zagrał dziennikarza Dominicka Dunne’a w serialu antologicznym Netflixa „Potwory: Historia Lyle’a i Erika Menendezów” (2024). To тяжіння do złożonych, moralnie niejednoznacznych lub historycznie znaczących postaci podkreśla jego wszechstronność wykraczającą poza czystą komedię na małym ekranie.
Jego bogata filmografia telewizyjna obejmuje również wczesne prace serialowe, takie jak „One of the Boys” (1982), krótkotrwałe sitcomy, takie jak „Encore! Encore!” (1998-1999) i „Charlie Lawrence” (2003), oraz pamiętne występy gościnne w serialach takich jak „Policjanci z Miami”, „Seks w wielkim mieście”, „Pohamuj entuzjazm”, „Rockefeller Plaza 30”, „Czarna lista” oraz w odcinku „Elsbeth” z 2024 roku.
Technika Lane’a: Wyczucie Czasu, Wszechstronność i Głos
Styl gry Nathana Lane’a charakteryzuje się unikalnym połączeniem nienagannego wyczucia komediowego czasu, wysokiej energii i głębokiej wszechstronności. Jest powszechnie uważany za geniusza komedii, zdolnego do wygłaszania szybkich dialogów i precyzyjnego wykonywania komedii fizycznej. Jego obecność sceniczna jest często opisywana jako żywiołowa i przerysowana, posiadająca energię, która urzeka publiczność zarówno w rozbudowanym musicalu na Broadwayu, jak i w kameralnej sztuce dramatycznej. Ta słynna energia wydaje się być stałym wątkiem, czyniąc jego postacie komediowe przezabawnymi, a kreacje dramatyczne potężnymi – kluczowy element prawdopodobnie wypracowany przez lata potrzeby dominowania przestrzeni teatralnych.
Co kluczowe, Lane posiada rzadką zdolność płynnego przechodzenia między szeroką, głośną komedią a momentami głębokiego, rezonującego patosu. Kontrast między maniakalną energią Maxa Bialystocka a druzgocącą wrażliwością Roya Cohna, czy ekstrawaganckim Albertem Goldmanem a stoickim Clarkiem Haydenem, stanowi przykład tej niezwykłej wszechstronności. Publiczność zaznajomiona głównie z jego pracą komediową często wyrażała zdziwienie głębią i powagą, jaką wnosi do ról dramatycznych, jednak ta dwoistość była obecna przez całą jego karierę. Wskazywał legendy komedii, takie jak Jackie Gleason, jako inspiracje, sugerując korzenie jego mistrzowskiego wyczucia czasu i pracy nad postacią.
Jego charakterystyczny głos to kolejny kluczowy instrument w jego arsenale. Często rozpoznawany ze względu na wyższy ton i ekspresyjną jakość, był wykorzystywany z wielkim efektem zarówno dla ikonicznych postaci animowanych, takich jak Timon i Śnieżek, jak i do kształtowania jego ról aktorskich i scenicznych. Umiejętnie go moduluje, od donośnych deklaracji potrzebnych w komedii broadwayowskiej po ostre, dowcipne kwestie postaci takich jak Pepper Saltzman czy złowieszcze tony wymagane dla postaci takich jak Roy Cohn. Jest to natychmiast rozpoznawalna i integralna część jego unikalnego zestawu narzędzi wykonawczych.
Nadal w Centrum Uwagi: Ostatnie i Przyszłe Projekty
Kariera Nathana Lane’a nie wykazuje oznak spowolnienia. Od zdobycia nagrody Emmy w 2022 roku za „Zbrodnie po sąsiedzku” (po której nastąpiła nominacja w 2023 roku za tę samą rolę), pozostaje bardzo aktywny na różnych platformach. Kontynuował rolę Warda McAllistera w drugim sezonie „Pozłacanego wieku”, pojawił się w dyskutowanym przez krytyków filmie „Bo się boi”, zagrał w filmie muzycznym „Dicks: The Musical”, użyczył głosu w filmie animowanym „W zaklętym lesie”, zagrał Dominicka Dunne’a w serialu antologicznym „Potwory” i wystąpił gościnnie w „Elsbeth”.
Patrząc w przyszłość, Lane ma zagrać w bardzo oczekiwanym serialu komediowym Hulu „Mid-Century Modern”, którego premiera planowana jest na 2025 rok. Serial, stworzony przez weteranów „Will i Grace”, Maxa Mutchnicka i Davida Kohana, oraz wyprodukowany przez Ryana Murphy’ego, Lane’a i współgwiazdę Matta Bomera, czerpie inspirację ze „Złotek”. Opowiada o trzech najlepszych przyjaciołach gejach (Lane, Bomer i Nathan Lee Graham), którzy decydują się zamieszkać razem w Palm Springs po śmierci wspólnego przyjaciela. Lane gra Bunny’ego Schneidermana, najbogatszego z trójki, który początkowo mieszka ze swoją matką, Sybil.
Serial wzbudził zainteresowanie jeszcze przed premierą z powodu niespodziewanej śmierci legendarnej aktorki Lindy Lavin, która grała Sybil, pod koniec 2024 roku, po nakręceniu kilku odcinków. Jej śmierć została następnie wpisana w scenariusz serialu, dodając projektowi nutę przejmującej zadumy. Rola Lane’a jako producenta wykonawczego „Mid-Century Modern” sygnalizuje również potencjalne rozszerzenie jego zaangażowania twórczego, sugerując głębszą inwestycję w kształtowanie projektów wykraczającą poza samo aktorstwo.
Życie Prywatne
Choć niezwykle oddany swojemu rzemiosłu, Nathan Lane podzielił się również aspektami swojego życia prywatnego. Publicznie ujawnił się jako gej w wywiadzie dla magazynu w 1999 roku, co było znaczącym krokiem dla czołowego aktora w tamtym czasie. W listopadzie 2015 roku poślubił swojego wieloletniego partnera, dramaturga i producenta Devlina Elliotta.
Jego wkład został doceniony licznymi prestiżowymi wyróżnieniami poza nagrodami za występy. Otrzymał gwiazdę na Hollywoodzkiej Alei Sław w 2006 roku i został wprowadzony do American Theater Hall of Fame w 2008 roku. W 2024 roku Drama Desk Awards przyznało mu nagrodę Harolda S. Prince’a za Całokształt Twórczości.
Dziedzictwo Nathana Lane’a to dziedzictwo wyjątkowo utalentowanego artysty, który podbił Broadway, pozostawił niezatarte ślady w filmie i telewizji oraz nadal stawia sobie wyzwania i zachwyca publiczność. Jego podróż od trudnego dzieciństwa w Jersey City do zostania wielokrotnie nagradzaną gwiazdą jest świadectwem jego talentu, odporności i poświęcenia. Jako otwarcie homoseksualny aktor, który odniósł ogromny sukces, grając szeroką gamę postaci – zarówno gejowskich, jak i heteroseksualnych, komediowych i dramatycznych – zajmuje również znaczące miejsce w trwającej ewolucji reprezentacji w przemyśle rozrywkowym. Czy wywołuje śmiech jako nadpobudliwa surykatka, dowodzi sceną jako intrygujący producent, czy łamie serca jako udręczony prawnik, Nathan Lane pozostaje istotną i ukochaną postacią, której blask nadal jaśnieje.
